Ślązaczka
Konstanty Prus
pseudonim Jan Skryba, Jacenty Pyrlik, to działacz narodowy i plebiscytowy, więzień obozu Auschwitz, polski pisarz, publicysta, historyk i regionalista z Górnego Śląska.
Urodził się 14 kwietnia 1872 roku w Wielopolu koło Rybnika w rodzinie o tradycjach polskich. Po ukończeniu gimnazjum w Pszczynie podjął studia teologiczne w Turynie, które przerwał w 1900 roku, gdyż został powołany do wojska. Po powrocie na Górny Śląsk rozpoczął pracę dziennikarską w bytomskim „Katoliku” u Adama Napieralskiego, później w „Gazecie Opolskiej”a następnie w „Kurierze Sosnowieckim”.
W latach 1901-1904 redagował „Nowiny Raciborskie”. W swoich artykułach zwalczał nacjonalizm niemiecki, a bronił praw narodowych ludności polskiej. Wielokrotnie stawał przed sądem pruskim pod zarzutem podburzania przeciw rozporządzeniom władzy. Dlatego też, aby uniknąć ciągłej nagonki policji, zmieniał często pseudonimy albo drukował anonimowo.
Był represjonowany za artykuły antygermanizacyjne. Szczególnie ostro krytykował działalność hakatystów niemieckich, a zwłaszcza poczynania ich głównego rzecznika na Śląsku G. Fassberga, za co został skazany przez sąd pruski na karę grzywny z zamianą na trzy tygodnie więzienia. Z braku pieniędzy wybrał więzienie.
W listopadzie 1913 roku założył Towarzystwo Kultury Polskiej na Śląsku z siedzibą w Bytomiu. Działalność Towarzystwa rozciągała się na cały Górny Śląsk. Jego celem było szerzenie polskiej kultury wśród ludności śląskiej ducha polskiego, poprzez wydawanie książek i czasopism, organizowanie wykładów i odczytów oraz zbieranie i przechowywanie zabytków, pamiątek historii i kultury polskiej na Śląsku. Towarzystwo Kultury Polskiej na Śląsku przetrwało do roku 1916.
Podczas I wojny światowej został wcielony do armii niemieckiej. Po wojnie zasłynął jako działacz narodowy na Śląsku, który aktywnie uczestniczył w przygotowaniach do plebiscytu w 1920 roku. Opublikował szereg artykułów, w których wykazywał polskość Górnego Śląska. Brał udział w polskiej akcji propagandowej i agitacyjnej, przemawiając na wiecach plebiscytowych. W latach poprzedzających przyłączenie Górnego Śląska do Polski miał 30 procesów karnych, wytoczonych mu w związku z działalnością pisarską, gdyż był ustawicznie autorem artykułów krytykujących pruską politykę germanizacyjną na Śląsku.
W okresie Plebiscytu działał w Polskim Komisariacie Plebiscytowym. Wówczas też całkowicie samodzielnie opracował spis polskich nazw miejscowości Górnego i części Dolnego Śląska. Brał udział w akcjach propagandowych, występując jako mówca na licznych wiecach.
Po podziale Górnego śląska, osiadł w roku 1922 w jego polskiej części, w Mikołowie, gdzie został redaktorem „Gazety Mikołowskiej” i nadal wiele publikował w różnych czasopismach. Tam wydał między innymi swoje artykuły plebiscytowe w dwóch zeszytach "Silesianów". Pierwszy „Silezjan” napisał po polsku, drugi po niemiecku. Wydał je własnym nakładem w Mikołowie w roku 1923.
Kilkadziesiąt lat później napisał pierwszą monografię Mikołowa. Prace do tej monografii trwały cztery lata. Materiały gromadził od maja 1928 roku, a sama monografia pt. „Z dziejów Mikołowa i jego okolic” ukazała się latem 1932 roku. Tam w sposób popularny, językiem zrozumiałym dla wszystkich opisał dzieje miasta od czasów najdawniejszych po jemu współczesne, gdzie podał wiele ciekawostek, które w innych opracowaniach bywają pomijane. Napisał na przykład o historii kościoła św. Wojciecha, o stanie rzemiosła w okolicy, oraz ciekawostki o niejakim Józefie Steblickim, który w XVIII wieku przeszedł na wiarę żydowską, lub o rotmistrzu Wierzbickim, twórcy Wymyślanki, francie, znanym z wielkiej fantazji. Tam też odnotował inauguracyjną sesję mikołowskich radnych w nowym ratuszu dnia 16 sierpnia 1872 roku.
Przez cały czas redagował "Gazetę Mikołowską". Współorganizował Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku a także Archiwum Wojewódzkie, w którym pracował aż do przejścia na emeryturę w 1937 roku. Wcześniej był autorem monografii między innymi Józefa Lompy pt. „Józef Lompa, jego życie i praca” (Bytom 1913), Karola Miarki (1924) i Piotra Kołodzieja pt. „Piotr Kołodziej pisarz sztuk teatralnych” (Mikołów 1936). Aktywnie uczestniczył w życiu naukowym Górnego Śląska. Kierował biblioteką Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Współpracował z wieloma naukowcami, którzy prosili go o radę w sprawach trudnych czy też o materiały źródłowe do swoich opracowań. Z grona śląskich naukowców, którzy korzystali ze zbiorów Prusa wymienić należy ks. dra Emila Szramka, Wincentego Ogrodzińskiego, Adama Dytkiewicza z Siemianowic, Henryka Frosza z Rybnika.
Prus cieszył się opinią wybitnego znawcy spraw śląskich. Jego zainteresowania dotyczyły śląskiej historii i historii literatury, pieśni i gwary śląskiej. Znajomość spraw śląskich i dotychczasowy dorobek twórczy Prusa doceniła w 1939 roku Polska Akademia Umiejętności w Krakowie, powołując go na członka Komisji Historii Literatury Polskiej.
Konstanty Prus (z lewej) w towarzystwie przyjaciela Józefa Hermana
Jako naukowiec zajmował się badaniem historii Śląska i historii jego kultury. Do najważniejszych jego prac naukowych należą spisy nazw miejscowości Górnego Śląska (1920) oraz „Spis nazw miejscowości Śląska Opolskiego” (Katowice 1939). Dużą wartość miały broszury: „O walce z pijaństwem na Śląsku za czasów księdza Ficka” (Bytom 1914) oraz „O pierwszych polskich drukarzach na Śląsku to i owo” (Mikołów 1920). Wśród prac popularnonaukowych wyróżniają się dwie: „Krótki zarys dziejów Górnego Śląska” (Opole 1920) i „War Oberschlesien deutsch oder polnisch” (Kluczbork 1920). Były to istotne materiały pomocnicze w czasie plebiscytu dla działaczy na Górnym Śląsku.
Konstanty Prus był nie tylko redaktorem, publicystą, działaczem narodowym czy archiwistą, był również bibliofilem i kolekcjonerem silesianów. Zgromadził liczący około 15 tys. tomów prywatny księgozbiór z najcenniejszymi drukami i rękopisami (cymeliami), starodrukami, dziełami historycznymi poświęconymi Śląskowi. Księgozbiór ten był jednym z największych i najcenniejszych w województwie. Niestety, w czasie II wojny światowej Niemcy zniszczyli większą część zbiorów Prusa. Ocalały jedynie książki niemieckie, przekazane w 1944 roku bibliotekom oraz 5 tys. tomów, które Prus podarował jeszcze przed wojną ówczesnej Śląskiej Bibliotece Publicznej - obecnej Bibliotece Śląskiej.
Prócz gromadzenia księgozbioru sam był autorem kilku prac. Jako historyk i badacz przeszłości Śląska podejmował tematykę związaną właśnie z historią i kulturą tego regionu. Spośród prac popularnonaukowych wspomnieć warto „Krótki zarys dziejów Śląska” oraz dwie broszury polemiczne w języku niemieckim: „War Oberschlesien deutsch oder polnisch?” i „Das Verhaeltnis Oberschlesiens zu Polen, Böchmen und Deutschland” (1920). Opublikował też pracę „Świątobliwa księżniczka Ofka i klasztor SS Dominikanek w Raciborzu”. Jego książki dzięki pięknemu językowi i popularnemu ujęciu, cieszyły się wielką poczytnością, mimo że były to publikacje naukowe, oparte na rzetelnych badaniach.
Korespondował z wieloma znanymi osobistościami takimi jak: Kazimierz Nitsch, Julian Krzyżanowski, Adam Bar, Franciszek Bujak, Edward Chwalewik, Bolesław Limanowski.
Wybuch II wojny światowej przekreślił liczne plany Prusa związane z pracą naukową. Był szykanowany przez hitlerowców i wysiedlony z Mikołowa, a w latach 1943-45 więziony w obozie oświęcimskim za odmowę podpisania volkslisty (DVL). Do wyzwolenia dotrwał dzięki pomocy przyjaciół. Po wojnie zamieszkał w Mikołowie. Dopiero w 1957 roku zostały docenione jego zasługi dla kultury polskiej na Śląsku. Odznaczono go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Ostatnie lata życia spędził w domu starców w Mikołowie. Zmarł 5 października 1961 roku w Domu Starców w Pszczynie.
W roku 2012 Mikołowskie Towarzystwo Historyczne uczciło 140 urodziny Konstantego Prusa, a członkowie Mikołowskiego Towarzystwa Historycznego Adrian wraz z grupą słuchaczy z Uniwersytetu Trzeciego Wieku złożyli wiązanki kwiatów na grobie Konstantego Prusa
Grób Konstantego Prusa w Mikołowie , na cmentarzu parafialnym przy bazylice św. Wojciecha.
Kilka lat temu na murze Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rybniku zawisła tablica pamiątkowa poświęcona temu kronikarzowi i bibliofilowi. Konstanty Prus - Patron Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rybniku. Także jedna z głównych ulic nosi jego imię.
Miejska Biblioteka Publiczna w Rybniku, imienia Konstantego Prusa
Konstanty Prus zapisał się w historii Śląska na trwale, jako wybitny dziennikarz, archiwista i zasłużony badacz dziejów kultury polskiej, jako gorący patriota i bibliofil. Był jednym z pierwszych krytyków literackich na Śląsku. Swą rozległą wiedzę Prus zdobył o własnych siłach, drogą samokształcenia.
Opracowano na podstawie:
http://www.encyklo.pl/index.php5?title=Prus_Konstanty
http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/507571,speckomisja-oceni-kto-jest-godnym-slazakiem-kandydatury,5,id,t,sg.html#galeria-material
http://mikolow.naszemiasto.pl/tag/konstanty-prus-mikolow.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Konstanty_Prus
http://www.skarbiec-slaski.itatis.pl/strony_www/www.skarbiec-slaski.itatis.pl/cgi-bin/analizator.pl?OKNO=B&JEZYK=PL&KATALOG=kat_20010322141042/&ID=str_20020426181045/
http://books.google.de/books?id=gx2IFngILiAC&pg=PA470&lpg=PA470&dq=konstanty+prus&source=bl&ots=gSEG0CUv-f&sig=YGfFh5HwDhTAt0VWKYaXUVRILPQ&hl=de&sa=X&ei=ZNwVU9jhMsrBtQaOsYCoAw&ved=0CIMBEOgBMA8#v=onepage&q=konstanty%20prus&f=false
